Wetenschappelijke naam: Agrobacterium tumefaciens
Synoniemen: —
Nederlandse naam: Wortelknobbelziekte, Kroongalziekte
Taxonomische indeling: Bacteria
Beschrijving en levenscyclus:
Agrobacterium tumefaciens is een bodembacterie die ondergrondse delen van de plant kan infecteren en zich vervolgens vermenigvuldigt en verspreidt in de intercellulaire holten. De bacterie hecht zich aan de wanden van levende cellen en brengt daarbij een vrij stukje DNA in de cel dat wordt ingebouwd in het DNA van de celkern. Hierdoor gaat deze zich ongeremd delen en er een tumor ontstaat van min of meer ongedifferentieerd weefsel met cellen van abnormale grootte. Deze vormen op de wortels en wortelhals wratachtige knobbels. Op verschillende plaatsen in de tumor blijven centra van delende cellen bestaan die er voor zorgen dat de tumor op een bloemkoolachtige wijze verder uitgroeit. In dit stadium is doorgaans sprake van een autonoom proces waarin de bacterie zelf niet meer aanwezig hoeft te zijn. Bij houtige gewassen worden er na enige tijd, naast de grote dunwandige cellen eveneens houtvaten en houtvezels gevormd, waardoor de tumor verhardt.
Door bacteriën die zich in opspattend water bevinden kunnen eveneens bovengrondse delen worden geïnfecteerd waardoor de bloemkoolachtige kroongallen ontstaan. Infectie vindt uitsluitend plaats via verwondingen, waarbij ook dierlijke beschadigers, die in de bodem voorkomen, een rol kunnen spelen.
Aan de buitenzijde van de knobbel vindt slecht weinig verkurking plaats en het weefsel barst van tijd tot tijd in scheuren open door de groei van het eronder liggende weefsel. De bacteriën bevinden zich hoofdzakelijk in deze buitenste cellagen waar ze zich vermenigvuldigen en voeden met de afgestorven cellen. De bacterie kan zowel in de knobbel als in de grond overwinteren en in de grond kunnen zij lange tijd (langer dan een jaar) in leven blijven. Verspreiding vindt vooral plaats met (regen)water, waarbij de bacterie kortere afstanden actief kan overbruggen met zijn zweepharen (flagellen). Verspreiding over grotere afstand vindt vaak plaats door vervoer van grond of besmet plantmateriaal.
Type aantasting:
Pathogene bacterie.
Waardplanten:
Een groot aantal houtige en kruidachtige gewassen kan door de bacterie worden aangetast, met name die van de familie van de Rosaceae. Bij bomen komt ze vaak voor op Malus, Populus, Pyrus en Prunus.
Aangetaste plantendelen:
Wortels en wortelhals en soms ook de stam.
Aantastingsbeeld:
De aantasting kenmerkt zich door het voorkomen van wratachtige knobbels op de wortels en de wortelhals en soms ook op de stam. De knobbels zijn variabel van grootte, maar kunnen zeer groot worden (de grootte van een vuist en soms zelfs die van een voetbal) en hebben dan een enigszins bloemkoolachtig uiterlijk. De op de dunnere wortels gevormde knobbels zijn doorgaans niet groter dan een knikker. Het oppervlak van de tumor is in eerste instantie glad en lichtbruin van kleur, maar wordt later wrattig en gespleten en verkleurt naar donkerbruin tot bruinzwart. Bij houtige gewassen worden de aanvankelijk weke knobbels na enige tijd hard door verhouting.
Mogelijke verwarring met andere aantastingen:
Bovengrondse knobbels kunnen worden verward met wondovergroeiïngsweefsel (callus) bijvoorbeeld op entvergroeiingen. Tevens kan verwarring optreden met wortelknobbels die worden gevormd door de zgn. stikstofbindende bacteriën die voorkomen bij vlinderbloemige planten of op de els (de bacterie Frankia alni). Het gaat dan echter voornamelijk om soorten die niet gevoelig zijn voor aantasting door Agrobacterium.
Schade:
De schade op jonge bomen bestaat meestal uit groeivertraging, omdat er voor de vorming van de knobbel relatief veel energie aan de plant wordt onttrokken en het opwaartse transport van water en voedingselementen kan worden verstoord. Bij grotere bomen is de schade doorgaans van weinig betekenis.
Verspreiding van de ziekte:
In Nederland komt de aantasting op bomen incidenteel voor.
Bestrijding:
Teelt: -Verwondingen aan stamvoet en wortels vermijden;
– Entplaatsen afdekken met een wondafdekmiddel;
Sanitair: – Bij geconstateerde aantasting wisselbouw toepassen (belangrijk voor de fruitteelt en de
boomkwekerij);
– Op de kwekerij en bij lichte aantasting: aangetaste wortels uitsnoeien.
Chemisch: -Geen praktische optie, alhoewel kan worden overwogen om verdacht plantmateriaal of
materiaal waarvan aangetaste wortels zijn verwijderd te dompelen in een oplossing van
antibioticum. In hoeverre dit effectief is, is echter niet aan te geven, temeer omdat er
inmiddels ook antibioticumresistente stammen van de bacterie bekend zijn.
Aanvullende opmerkingen:
Aantasting door Agrobacterium kan vooral op de exportkwekerij een lastig probleem zijn omdat om fytosanitaire redenen in het te exporteren materiaal geen Wortelknobbelziekte mag voorkomen. Bij constatering van een aantasting kan een hele partij om deze reden worden afgekeurd.
