Wetenschappelijke naam: Pseudomonas savastanoi subsp. fraxini
Synoniemen: Pseudomonas syringae subsp. savastanoi pathovar. fraxini
Nederlandse naam: Bastwoekerziekte van es (oude naam: Essenkanker)
Taxonomische indeling: Bacteria
Beschrijving en levenscyclus:
De ziekte kenmerkt zich door de aanwezigheid van onregelmatige, open of gesloten, bruinzwarte bastwoekeringen van zeer variabele grootte op de stam en takken van de boom. Deze worden veroorzaakt door een bacterie die de boom binnendringt via verwondingen zoals bladlittekens maar ook via natuurlijke openingen zoals lenticellen.
De bacteriën verspreiden zich in de intercellulaire holten van het bastweefsel en doden van daaruit de levende parenchymcellen. Vervolgens dringen ze de gedode cellen binnen en gebruiken deze als voedselbron en vermenigvuldigen zich. Als reactie op de aantasting gaan sommige bastcellen zich vergroten en delen en vervolgens verkurkt dit weefsel. De afweerreactie is sterker naarmate er meer weefsel wordt aangetast en na enige tijd wordt rondom de aangetaste plek een hoeveelheid van kurklaagjes gevormd. In veel gevallen zet deze reactie te laat in en is niet voldoende om de verdere verspreiding van de bacterie tegen te gaan. Wanneer de bacteriën het cambium bereiken wordt dit eveneens gedood en ontwikkelt zich rond de aangetaste plek een onregelmatig wondcallusweefsel. Omdat daarvan ook cellen regelmatig afsterven of verkurken, ontstaan in de loop der tijd de kenmerkende bastwoekeringen. Het houtweefsel wordt als regel niet aangetast.
Bij vochtig weer komt uit de woekeringen bacterieslijm naar buiten dat diverse manieren kan worden verspreid (o.a. insecten, regendruppels, wind).
Type aantasting:
Bastkanker.
Waardplanten:
Het geslacht Fraxinus en vooral Fraxinus excelsior. De vatbaarheid verschilt echter sterk per soort c.q. cultivar. Van de Fraxinus excelsior is bijvoorbeeld de cv. Hessei zeer gevoelig.
Aangetaste plantendelen:
Takken en stam.
Aantastingsbeeld:
In de loop van het groeiseizoen ontstaan op de stam en takken roodbruine blaasjes die spoedig openbarsten en het verdikte bastweefsel bloot komt te liggen. Reeds in dit stadium kunnen er bij zware aantasting aanmerkelijke hoeveelheden vocht en bacterieslijm worden gevormd die als dikke druppels omlaag vallen.
De daarop volgende jaren ontwikkelt zich rondom de aangetaste plek, als gevolg van de kurkvorming in de bast en het herhaaldelijke overgroeien door wondcallusweefsel, een onregelmatig gevormde kanker. Bij oudere kankers komt vaak het hout bloot te liggen, maar het hout wordt door de bacterie zelden aangetast. Vaak is er dan sprake van secundaire infectie door schimmels (zoals Fusarium en Phoma spp.) als reactie waarop extra wondcallus wordt gevormd.
De ziekte leidt bij zware aantasting tot misvormingen van de kroon en groeivertraging. Soms sterven taken af wanneer ze door de kanker worden geringd, maar zelden leidt dit echter tot sterfte van de boom. Jonge bomen kunnen echter in incidentele gevallen afsterven.
Mogelijke verwarring met andere aantastingen:
De kanker lijkt enigszins op de vruchtboomkanker, die wordt veroorzaakt door de schimmel Nectria galligena, en die ook op de es kan voorkomen. Bij deze laatste zijn de kenmerkende zwartbruine zwellingen van de bast afwezig en heeft daardoor de kanker een wat gladder en meer symmetrisch uiterlijk.
Tevens kunnen de kankerachtige gezwellen ontstaan na vreterij door de essenbastkever, Leperesinus varius (de zgn. Keverschurft), die overigens ook de ziekte kan overbrengen. Dit aantastingspeld vertoont echter doorgaans een meer regelmatig verspreidingspatroon op de stam of tak.
Schade:
De voornaamste schade bestaat uit een geleidelijke vermindering van de sierwaarde van de boom en een achteruitgang van de kwaliteit van het hout als zaaghout.
Verspreiding van de ziekte:
In Nederland komt de aantasting zeer algemeen voor met name bij essen die staan op voor de boom minder geschikte gronden zoals natte en zure (veen)gronden.
Bestrijding:
Teelt: -Alleen soorten en cultivars aanplanten waarbij (zware) aantasting tot dusver nog niet is
waargenomen;
-Fraxinus excelsior alleen aanplanten op geschikte (d.w.z. niet te natte en te zure) en goed
gedraineerde groeiplaatsen.
Sanitair: -Opruimen van zwaar aangetaste bomen omdat deze voor andere bomen een blijvende
infectiebron vormen en de ziekte zeer besmettelijk is.
Chemisch: Geen praktische optie.
Aanvullende opmerkingen:
—
